Soạn bài Thực hành tiếng Việt: Lỗi logic, lỗi câu mơ hồ và cách sửa SGK Ngữ văn 12 tập 1 Kết nối tri thức

Câu 1

Trả lời Câu hỏi 1 trang 78 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Chỉ ra lỗi logic trong các câu sau và sửa lại: 

a. Là nhà thơ mới nhất trong các nhà Thơ mới, Vội vàng của Xuân Diệu như một bản tuyên ngôn về cách sống của cái tôi cá nhân. 

b. Sử dụng điện gió vừa bảo vệ được môi trường, vừa không tốn nhiên liệu như nhà máy nhiệt điện. 

c. Loan không thích nghệ thuật, vì cô ấy không biết làm thơ. 

Phương pháp giải:

 Nhận biết được lỗi logic và cách sửa, đọc kĩ phần lí thuyết và ví dụ được nêu trong sách SGK để hoàn thành bài tập. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

a. – Câu a nêu hai thông tin thuộc hai bình diện khác nhau: tác giả (Xuân Diệu) và tác phẩm (Vội vàng). Ở câu văn này, người viết mặc nhiên xem tác giả và tác phẩm thuộc một bình diện. Đó là biểu hiện của một kiểu lỗi logic.

– Câu này cần sửa bằng cách quy các thông tin về cùng bình diện:

+ Cách 1: Là nhà thơ mới nhất trong các nhà Thơ mới, Xuân Diệu luôn đưa ra những tuyên ngôn bằng thơ về cách sống của cái tôi cá nhân.

+ Cách 2: Bài thơ “Vội vàng” của Xuân Diệu – nhà thơ mới nhất trong các nhà Thơ mới – được xem như một bản tuyên ngôn về cách sống của cái tôi cá nhân.

b. – Trong câu b, “điện gió” là loại năng lượng vốn không sử dụng nhiên liệu như nhà máy nhiệt điện (chạy bằng than đá hoặc bằng dầu, khí đốt), cho nên không thể nói “tốn” ít hay nhiều nhiên liệu. Mặt khác, không sử dụng nhiên liệu nên không có khí thải, nghĩa là điện gió hiển nhiên có tác dụng bảo vệ môi trường, do đó không thể dùng từ cặp nổi “vừa... vừa” được.

– Sửa: Sử dụng điện gió có tác dụng bảo vệ môi trường, vì điện gió không tiêu thụ nhiên liệu như nhà máy nhiệt điện.

c. – Ở câu c, nếu xem Loan “không biết làm thơ" là nguyên nhân dẫn đến việc cô ấy “không thích nghệ thuật” thì không đúng, vì nghệ thuật vốn có nhiều loại hình, thơ chỉ là một trong số đó. Không biết làm thơ vẫn có thể thích nghệ thuật; ngược lại, không thích nghệ thuật do nhiều nguyên nhân khác chứ không phải vì không biết làm thơ. Như vậy, ở câu trên, quan hệ giữa hai vế thiếu logic.

– Câu này có hai cách sửa:

+ Cách 1: Loan không biết làm thơ, và cô ấy cũng không thích nghệ thuật.

+ Cách 2: Loan không biết làm thơ, nhưng cô ấy rất thích nghệ thuật.

Câu 2

Trả lời Câu hỏi 2 trang 78 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Trong các câu sau, có câu mắc lỗi về ngữ pháp, có câu mắc lỗi về logic. Hãy phân tích loại lỗi của từng câu và sửa lại. 

a. Không chỉ say mê làm thơ, ông tôi còn rất thích sáng tác bằng thể thơ lục bát và song thất lục bát. 

b. Ăn nhiều rau quả vừa tốt cho sức khỏe lại vừa giảm nguy cơ mắc một số bệnh. 

c. Hoàng Phủ Ngọc Tường – một cây bút viết kí được Nguyễn Tuân đánh giá rất cao. 

d. Bên cạnh từ đơn và từ ghép, tiếng Việt còn có bộ phận từ Hán Việt. 

Phương pháp giải:

Nhận biết được lỗi logic, lỗi ngữ pháp  và cách sửa, đọc kĩ phần lí thuyết và ví dụ được nêu trong sách SGK để hoàn thành bài tập. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

a. Câu a dùng cặp từ nối “không chỉ... còn”. Xét về hình thức ngữ pháp, câu không sai, nhưng quan hệ nội dung giữa hai về không hợp lí: lục bát và song thất lục bát cũng là thơ, do đó, diễn đạt như vậy là mắc lỗi về logic.

Cần sửa lại để người đọc hiểu rằng thơ có nhiều thể trong đó có lục bát và song thất lục bát. Chẳng hạn: Ông tôi rất thích làm thơ, nhất là lục bát và song thất lục bát.

b. Câu b dùng cặp từ nối “vừa... vừa”. Lẽ ra đã dùng cặp từ nổi này thì hai nội dung phải khác nhau. Tuy nhiên, ở đây, “giảm nguy cơ mắc một số bệnh”cũng là biểu hiện của “tốt cho sức khoẻ". Đây cũng là câu mắc lỗi logic.

Có thể sửa: Ăn nhiều rau quả tốt cho sức khoẻ, vì giảm nguy cơ mắc một số bệnh.

c. Ở câu c, “Hoàng Phủ Ngọc Tường” là danh từ riêng có thể làm chủ ngữ trong câu; về “một cây bút viết kí được Nguyễn Tuân đánh giá rất cao” là thành phần biệt lập, chú thích cho danh từ riêng đó. Đây là câu thiếu vị ngữ, một kiểu lỗi ngữ pháp. Câu này có hai cách sửa:

– Cách 1:Thêm từ “là” để biến thành phần chú thích thành vị ngữ: Hoàng Phủ Ngọc Tường là một cây bút viết kí được Nguyễn Tuân đánh giá rất cao.

– Cách 2: Giữ nguyên thành phần chú thích, thêm vị ngữ cho câu: Hoàng Phủ Ngọc Tường – một cây bút viết kí được Nguyễn Tuân đánh giá rất cao – có sở trường về tuỳ bút.

d. Ở câu d, hai vế đi với “bên cạnh” và “còn có” lẽ ra phải là kết quả phân loại trên cùng một tiêu chí. Ở đây,“từ đơn và từ ghép" là xét về cấu tạo;“từ Hán Việt” là xét về nguồn gốc. Đây là câu mắc lỗi logic.

Có thể sửa: Về nguồn gốc, từ đơn và từ ghép của tiếng Việt đều có thể là từ Hán Việt.

Câu 3

Trả lời Câu hỏi 3 trang 79 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Đọc câu văn sau và thực hiện yêu cầu: 

a. Nêu những khả năng hiểu khác nhau về từng câu và lí giải căn cứ của mỗi cách hiểu. 

b. Sửa lại để mỗi câu chỉ được hiểu theo một nghĩa. 

- Các cảnh sát truy tìm tên tội phạm không để lại dấu vết. 

- Trong vườn hoa cúc nở rộ rực một màu vàng. 

- Bầu trời in xuống dòng sông xanh ngắt một màu

- Doanh nghiệp làm ăn có lãi rất nhiều. 

Phương pháp giải:

Vận dụng khả năng lí giải, phân tích và suy luận

Lời giải chi tiết:

Cách 1

– Câu “Các cảnh sát truy tìm tên tội phạm không để lại dấu vết." có thể khiến người đọc thắc mắc:Đối tượng “không để lại dấu vết”là “các cảnh sát” hay “tên tội phạm”? Việc không xác định được dứt khoát các thông tin đó khiến câu rơi vào tình trạng mơ hồ về nghĩa.

Có thể sửa: Các cảnh sát truy tìm tên tội phạm, mặc dù hắn không để lại dấu vết.

– Câu "Trong vườn hoa cúc nở rộ rực một màu vàng." có thể ngắt nhịp theo hai cách, cho hai nghĩa hoàn toàn khác nhau:

+ Cách 1: Trong vườn, hoa cúc nở rộ rực một màu vàng.

+ Cách 2: Trong vườn hoa, cúc nở rộ rực một màu vàng.

Người viết phải dùng dấu phẩy ngắt các vế để câu có nghĩa phù hợp với chủ định của mình.

– Tương tự, câu c có cũng có hai cách ngắt nhịp, mỗi cách cho một nghĩa cụ thể. Người viết phải tự chọn lấy một cách:

+ Cách 1: Bầu trời in xuống, dòng sông xanh ngắt một màu.

+ Cách 2: Bầu trời in xuống dòng sông, xanh ngắt một màu.

– Câu “Doanh nghiệp làm ăn có lãi rất nhiều.” cũng có hai cách hiểu, kết quả của hai cách ngắt nhịp. Cách hiểu thứ nhất: nhiều doanh nghiệp làm ăn có lãi; cách hiểu thứ hai: doanh nghiệp lãi nhiều (lãi lớn). Muốn câu xác định về nghĩa cần diễn đạt tường minh:

+ Cách 1: Nhiều doanh nghiệp làm ăn có lãi.

+ Cách 2: Doanh nghiệp làm ăn có lãi lớn.

Câu 4

Trả lời Câu hỏi 4 trang 79 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Nêu và phân tích các cách hiểu có thể có về những câu thơ sau, từ đó cho biết các các câu thơ ấy có mắc lỗi câu mơ hồ hay không. 

Anh mang tình em đi

Qua những đèo lẻ nắng

Những dòng sông trưa không đò

Những đường mưa ngẩn trăng 

(Lê Đạt, Sáng soi)

Giọt nước mắt vầng trăng

Long lanh trong đáy giếng 

(Thanh Thảo, Đàn ghi-ta của Lor-ca)

Đất đá ong khô nhiều suối lệ

Em đã bao ngày lệ chứa chan? 

(Quang Dũng, Mắt người Sơn Tây)

Phương pháp giải:

Nhận biết được lỗi mơ hồ, đọc kĩ phần lí thuyết và ví dụ được nêu trong sách SGK để hoàn thành bài tập. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

a. Hai câu sau của khổ thơ có thể đọc theo nhiều cách khác nhau. Có thể ngắt theo nhịp 3/2:

Những sông trưa/ không đò

Những đường mưa/ ngẩn trắng

Hoặc theo nhịp 2/3:

Những sông/ trưa không đò

Những đường/ mưa ngẩn trắng

Lại cũng có thể đọc liền mạch, không ngắt nhịp trong nội bộ từng câu:

Những sông trưa không đò

Những đường mưa ngẩn trắng

Mỗi cách ngắt nhịp cho một ý nghĩa khác nhau, nghĩa nào cũng có cơ sở. Với cách viết như vậy, hai câu thơ này không giới hạn cách hiểu của người đọc.

b. Trường hợp này, câu thơ đầu có nhiều khả năng tạo nghĩa, vì giữa “giọt nước mắt” và “vầng trăng” có thể có những quan hệ khác nhau: Giọt nước mắt như vầng trăng; Giọt nước mắt là vầng trăng, Giọt nước mắt thành vầng trăng; Giọt nước mắt của vầng trăng;... Mỗi tương quan được xác lập cho một nghĩa khác nhau. Đây là hiện tượng đa nghĩa trong thơ – kết quả sáng tạo ngôn từ của tác giả.

c. Câu thơ đầu có hai cách ngắt nhịp. Nếu ngắt theo cách Đất đá ong/ khô nhiều suối lệ, có thể hiểu: vùng đất đá ong cằn cỗi ấy đã thấm khô bao nhiêu nước mắt của những con người khổ đau. Nếu ngắt theo cách Đất đá ong khô/ nhiều suối lệ, lại có thể hiểu vùng đất ấy rất cằn cỗi, cũng giống như con người ở đó, từng trải bao nhiêu khổ đau (bao nhiêu suối lệ đã tuôn). Người đọc hoàn toàn có những cách cảm nhận khác nhau, nhờ tính đa nghĩa của
ngôn ngữ thơ.