Bài 8: Cách mạng tháng Tám năm 1945 SGK lịch sử và địa lí 9 Kết nối tri thức

Mở đầu

Năm 1941, Đảng Cộng sản Đông Dương nhận định: "Trong lúc này quyền lợi của bộ phận, của giai cấp phải đặt dưới sự sinh tử, tồn vong của quốc gia, của dân tộc. Trong lúc này nếu không giải quyết được vấn đề dân tộc giải phóng, không đòi được độc lập, tự do cho toàn thể dân tộc, thì chẳng những toàn thể quốc gia dân tộc còn chịu mãi kiếp ngựa trâu, mà quyền lợi của bộ phận, giai cấp đến vạn năm cũng không đòi lại được".

(Văn kiện Đảng toàn tập, Tập 7, NXB Chính trị quốc gia, 2000, tr. 113)

Theo em, vấn đề “sinh tử, tồn vong của quốc gia, của dân tộc” trong giai đoạn lịch sử này là gì? Đảng Cộng sản Đông Dương đã lãnh đạo nhân dân Việt Nam giải quyết vấn đề đó như thế nào?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ câu trích dẫn kết hợp tham khảo qua internet ,vận dụng các kiến thức được học (sách, báo,truyền hình,..)

- Chỉ ra vấn đề “sinh tử, tồn vong của quốc gia, của dân tộc” trong giai đoạn lịch sử ( Việt Nam chịu ách thống trị của cả Nhật và Pháp) và sự giải quyết của Đảng Cộng sản Đông Dương  .

Lời giải chi tiết:

- Vấn đề “sinh tử, tồn vong của quốc gia, của dân tộc” trong giai đoạn lịch sử này là Việt Nam chịu ách thống trị của cả Nhật và Pháp, nhân dân bị bóc lột

- Đảng Cộng sản Đông Dương đã lãnh đạo nhân dân Việt Nam giải quyết vấn đề đó bằng cách thành lập Mặt trận dân tộc thống nhất rộng rãi mang tên Việt Nam độc lập đồng minh (gọi tắt là Việt Minh). Hội nghị nêu rõ: Khởi nghĩa là nhiệm vụ trung tâm và quyết định lấy cờ đỏ sao vàng năm cánh làm cờ của Mặt trận Việt Minh và sẽ là cờ của Tổ quốc khi giành được chính quyền.

?mục 1

Nêu nét chính về tình hình Việt Nam dưới ách thống trị của thực dân Pháp và quân phiệt Nhật Bản.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1. Tình hình Việt Nam dưới ách thống trị của Pháp-Nhật Bản (SGK trang 34,35).

- Chỉ ra những nét chính về tình hình Việt Nam dưới ách thống trị của thực dân Pháp và quân phiệt Nhật Bản (về kinh tế, chính trị ).

Lời giải chi tiết:

- Nét chính về tình hình Việt Nam dưới ách thống trị của thực dân Pháp và quân phiệt Nhật Bản:

• Tháng 9/1940, quân phiệt Nhật Bản tiến đánh Việt Nam. Quân Pháp kháng cự yếu ớt rồi đầu hàng, câu kết với quân Nhật ra sức bóc lột nhân dân Đông Dương. Việt Nam chịu ách thống trị của cả Pháp và Nhật Bản.
• Về chính trị: cả Nhật Bản và Pháp đều tiến hành phát xít hoá bộ máy cai trị, thẳng tay đàn áp phong trào cách mạng, thủ tiêu các quyền lợi mà nhân dân Việt Nam đã giành được trong những năm 1936 – 1939
• Về kinh tế, thực dân Pháp thực hiện chính sách “Kinh tế chỉ huy”, tăng cường các loại thuế,...; quân Nhật bắt nhân dân ta nhổ lúa trồng đay, thu mua lương thực theo lối cưỡng bức với giá rẻ mạt,... Những thủ đoạn tàn ác này đã gây nên nạn đói nghiêm trọng ở Bắc Kì và Bắc Trung Kì vào cuối năm 1944 – đầu năm 1945

?mục 2a

Khai thác thông tin và tư liệu trong mục, hãy cho biết nội dung chuyển hướng chiến lược cách mạng của Đảng Cộng sản Đông Dương trong những năm 1939 – 1941 là gì? Lấy dẫn chứng từ tư liệu 1 để chứng minh.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.a) Sự chuyển hướng chiến lược của Đảng Cộng sản Đông Dương (SGK trang 35) và tư liệu trong mục (SGK trang 35)  .

- Chỉ ra nội dung chuyển hướng chiến lược cách mạng của Đảng Cộng sản Đông Dương trong những năm 1939 – 1941 và lấy dẫn chứng để chứng minh nội dung đó.

Lời giải chi tiết:

- Nội dung chuyển hướng chiến lược cách mạng của Đảng Cộng sản Đông Dương trong những năm 1939 – 1941 là: 

+ Nhiệm vụ của cách mạng Việt Nam lúc này là cuộc cách mạng giải phóng dân tộc, nhằm đánh đổ đế quốc Pháp và tay sai để giành độc lập.

+ Xác định: giải quyết vấn đề dân tộc trong phạm vi từng nước Đông Dương; chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang để giành chính quyền là nhiệm vụ trung tâm, xác định hình thái cuộc khởi nghĩa là đi từ khởi nghĩa từng phần tiến lên tổng khởi nghĩa; dự báo về thời cơ của cuộc tổng khởi nghĩa giành chính quyền;...

- Dẫn chứng từ tư liệu 1: Nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam lúc này không phải là cuộc cách mạng giải quyết hai vấn đề phản để và điền địa nữa (cách mạng tư sản dân quyền) mà là cuộc cách mạng chỉ phải giải quyết một vấn đề cấp bách là giải phóng dân tộc. Đây là cuộc cách mạng giải phóng dân tộc.

?mục 2b

Công cuộc chuẩn bị lực lượng diễn ra và đạt được kết quả như thế nào?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.b)  Chuẩn bị về lực lượng (SGK trang 36) .

- Chỉ ra quá trình , kết quả chuẩn bị lực lượng.

Lời giải chi tiết:

- Quá trình chuẩn bị lực lượng:

• Ngày 19/5/1941, Mặt trận Việt Minh được thành lập, bao gồm các tổ chức quần chúng lấy tên là Hội Cứu quốc.
• Mặt trận Việt Minh đã thu hút đông đảo quần chúng nhân dân, nhất là ở Cao Bằng, tham gia vào các hội Cứu quốc. Dưới ngọn cờ Việt Minh, công cuộc chuẩn bị mọi mặt cho cuộc Tổng khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền được xúc tiến gấp rút.
• Ngày 22/12/1944, Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân được thành lập tại Cao Bằng.

- Kết quả của công cuộc chuẩn bị lực lượng :  Ngay sau khi thành lập, Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân đã đánh thắng hai trận liên tiếp tại Phay Khắt và Nà Ngần (Cao Bằng).

?mục 2c

Cao trào kháng Nhật cứu nước và những hoạt động chuẩn bị cuối cùng tiến tới tổng khởi nghĩa giành chính quyền diễn ra như thế nào?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.c)  Cao trào kháng Nhật cứu nước và những hoạt động chuẩn bị cuối cùng tiến tới Tổng khởi nghĩa (từ tháng 3 đến giữa tháng 8-1945)(SGK trang 36,37).

- Chỉ ra quá trình diễn ra cao trào kháng Nhật cứu nước và những hoạt động chuẩn bị cuối cùng tiến tới tổng khởi nghĩa giành chính quyền .

Lời giải chi tiết:

- Ngày 12/3, Ban Thường vụ Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương ra chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”, phát động cao trào “Kháng Nhật cứu nước” làm tiền đề cho cuộc tổng khởi nghĩa, cao trào đã phát triển mạnh mẽ và rộng khắp trên cả nước.

- Ngày 15/4/1945, Hội nghị Quân sự cách mạng Bắc Kì quyết định thống nhất Cứu quốc quân và Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân thành Việt Nam Giải phóng quân, phát triển hơn nữa các lực lượng vũ trang và nửa vũ trang, xây dựng căn cứ địa kháng Nhật,..

- Tháng 5/1945, lãnh tụ Hồ Chí Minh rời Pác Bó về Tân Trào (Tuyên Quang). Theo chỉ thị của Hồ Chí Minh, Khu giải phóng Việt Bắc được thành lập, trở thành căn cứ địa chính của cách mạng cả nước

?mục 3a 1

Hãy trình bày diễn biến chính của Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 3.a) Diễn biến chính của Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945(SGK trang 37,38).

- Chỉ ra diễn biến chính của Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945.

Lời giải chi tiết:

- Diễn biến chính của Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945

• Ngày 14/8: Một số cấp bộ Đảng và tổ chức Việt Minh đã phát động nhân dân khởi nghĩa giành chính quyền.
• Ngày 16/8: Võ Nguyên Giáp chỉ huy một đơn vị Giải phóng quân xuất phát từ Tân Trào tiến và giải phóng thị xã Thái Nguyên, mở đường tiến về Hà Nội.
• Ngày 18/8: Nhân dân Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Quảng Nam giành được chính quyền ở tỉnh lị sớm nhất trong cả nước.
• Ngày 19/8: Tại Hà Nội, quần chúng cách mạng có sự hỗ trợ của các đội tự vệ chiến đấu lần lượt chiếm Phủ Khâm sai, Sở Cảnh sát Trung ương, Trại Bảo an binh,... Đến tối, cuộc khởi nghĩa giành thắng lợi hoàn toàn.
• Ngày 23/8: Tại Huế, hàng vạn nhân dân nội, ngoại thành thành phố Huế kéo về biểu tình thị uy, chiếm các công sở, giành chính quyền về tay nhân dân
• Ngày 25/8: Tại Sài Gòn, tối 24 – 8, cuộc khởi nghĩa cơ bản giành thắng lợi. Ngày 25 – 8, mít tinh khổng lồ chào mừng thắng lợi của cuộc khởi nghĩa chính quyền cách mạng ra mắt nhân dân.
• Ngày 28/8: Đồng Nai Thượng và Hà Tiên là 2 tỉnh cuối cùng giành được chính quyền.

?mục 3a 1

Theo em, sự nhạy bén, sáng suốt của Đảng Cộng sản Đông Dương và Tổng bộ Việt Minh trong lãnh đạo Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 được thể hiện qua những sự kiện nào?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 3.a) Diễn biến chính của Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945(SGK trang 37,38).

- Chỉ ra các sự kiện thể hiện sự nhạy bén, sáng suốt của Đảng Cộng sản Đông Dương và Tổng bộ Việt Minh trong lãnh đạo Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 .

Lời giải chi tiết:

- Sự nhạy bén, sáng suốt của Đảng Cộng sản Đông Dương và Tổng bộ Việt Minh trong lãnh đạo Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 thể hiện qua:

• Chuẩn bị về chủ trương, đường lối cách mạng: trong những năm 1939 – 1941, Đảng ta đã nhanh chóng có chủ trương chuyển hướng chỉ đạo chiến lược 
• Chuẩn bị về lực lượng chính trị: với việc thành lập Mặt trận Việt Minh bao gồm các tổ chức quần chúng có tên chung là “Hội cứu quốc”
• Chuẩn bị về lực lượng vũ trang và xây dựng căn cứ cách mạng: Đảng ta và lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đã chọn các tỉnh miền núi phía Bắc như Cao Bằng, Bắc Cạn, Lạng Sơn… để xây dựng căn cứ địa cách mạng
• Nhạy bén nắm bắt thời cơ: 

+ Ngay khi phát xít Nhật nổ súng lật đổ thực dân Pháp ở Đông Dương (9/3/1945), với Chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” (12/3/1945), Hội nghị Thường vụ mở rộng do Tổng Bí thư Trường Chinh chủ trì đã nhận định tình hình và dự đoán hai tình huống có thể diễn ra và tạo nên một thời cơ “vàng” để nhân dân ta đứng dậy giành chính quyền

+ Xác định chính xác thời điểm và phạm vi tiến hành khởi nghĩa

?mục 3b 1

Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời như thế nào?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 3.b) Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời (SGK trang 39).

- Chỉ ra sự ra đời của Nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa   .

Lời giải chi tiết:

- Ngày 25/8/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh cùng với Trung ương Đảng và Uỷ ban Dân tộc giải phóng Việt Nam từ Tân Trào về đến Hà Nội. Hồ Chí Minh soạn thảo bản Tuyên ngôn Độc lập, chuẩn bị mọi công việc để Chính phủ lâm thời ra mắt quốc dân.

- Ngày 2/9, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), trước cuộc mít tinh lớn của hàng vạn nhân dân Thủ đô và các vùng lân cận, Chủ tịch Hồ Chí Minh thay mặt Chính phủ lâm thời đọc Tuyên ngôn Độc lập khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà.

?mục 3b 2

Khai thác tư liệu 3 và hãy xác định nội dung chính của tư liệu.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ Tư liệu 3 (SGK trang 39).

- Chỉ ra nội dung chính của tư liệu .

Lời giải chi tiết:

- Nội dung chính của tư liệu: khẳng định quyền tự do, độc lập của dân tộc Việt Nam trước toàn thể nhân dân Việt Nam và toàn thế giới. Không chỉ là tuyên ngôn về độc lập, tự do của dân tộc mà còn là tuyên ngôn về tinh thần yêu chuộng hoà bình của Việt Nam.

Luyện tập 1

Lập bảng thống kê về những sự kiện chính trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 (theo gợi ý dưới đây vào vở)

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.a) Diễn biến chính của Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945(SGK trang 37,38).

- Chỉ ra những sự kiện chính trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 và thống kê vào bảng.

Lời giải chi tiết:

Luyện tập 2

Hãy đánh giá vai trò của Đảng Cộng sản Đông Dương trong Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2.a) Diễn biến chính của Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945(SGK trang 37,38).

- Chỉ ra vai trò của Đảng Cộng sản Đông Dương trong Cách mạng tháng Tám năm 1945  .

Lời giải chi tiết:

-  Vai trò của Đảng Cộng sản Đông Dương trong Cách mạng tháng Tám năm 1945

• Nhân dân đã được huấn luyện và chuẩn bị mọi mặt để sẵn sàng nổi dậy khi thời cơ đến dưới sự hướng dẫn của Đảng
• -Đảng đã tích cực vận động và thu hút tầng lớp trung gian ủng hộ cách mạng
• Đảng đã đề ra đường lối cách mạng chính xác và sẵn sàng dẫn đầu quần chúng trong việc đòi lại quyền lực
• Đường lối và quyết định với sự chuẩn bị đầy đủ của Đảng đã đảm bảo rằng thời cơ cách mạng đã được sử dụng hiệu quả

Vận dụng

Tìm hiểu và chia sẻ thông tin về cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền tháng Tám năm 1945 ở địa phương em (tỉnh hoặc thành phố)

Phương pháp giải:

- Tham khảo sách, báo, internet về cuộc Tổng khởi nghĩa giành chính quyền tháng Tám năm 1945 ở địa phương em (tỉnh hoặc thành phố)

- Chỉ ra thông tin về cuộc Tổng khởi nghĩa đó.

Lời giải chi tiết:

Khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội vào 19/8/1945: 

- Ở Hà Nội, từ sau ngày Nhật đảo chính Pháp, không khí cách mạng càng thêm sôi động. Các tầng lớp nhân dân, nhất là thanh niên, hăng hái gia nhập các đoàn thể cứu quốc, các đội tự vệ chiến đấu.

- Các đội tuyên truyền xung phong của Việt Minh hoạt động hầu khắp thành phố. Các đội danh dự của Việt Minh thẳng tay trừ khử những tên tay sai đắc lực của Nhật.

- Tối 15 - 8, Đội Tuyên truyền xung phong của Việt Minh tổ chức diễn thuyết công khai ở ba rạp hát lớn trong thành phố.

- Ngày 16 - 8, truyền đơn, biểu ngữ kêu gọi khởi nghĩa xuất hiện khắp nơi. Chính quyền bù nhìn thân Nhật lung lay đến tận gốc rễ.

- Đến sáng 19 - 8, cả Hà Nội tràn ngập khí thế cách mạng. Đồng bào rầm rập kéo tới quảng trường Nhà hát lớn dự cuộc mít tinh do Mặt trận Việt Minh tổ chức. Đại biểu Việt Minh đọc Tuyên ngôn. Chương trình của Việt Minh và kêu gọi nhân dân đứng lên giành chính quyền. Bài hát Tiến quân ca lần đầu tiên vang lên.

- Cuộc mít tinh nhanh chóng chuyển thành biểu tình, chia ra nhiều đoàn đi chiếm các công sở của chính quyền bù nhìn.

- Trước khí thế của quần chúng khởi nghĩa, quân Nhật không dám chống lại. Cuộc khởi nghĩa đã thắng lợi hoàn toàn ở Hà Nội.

- Hiện nay, ngày 19 - 8 hàng năm nhân dân Hà Nội treo cờ hoa rực rỡ khắp đường phố để kỉ niệm ngày giải phóng Thủ đô.