Bài 5: Phong trào dân tộc dân chủ trong những năm 1918-1930 SGK lịch sử và địa lí 9 Kết nối tri thức

Mở đầu

Trong những thập kỉ đầu thế kỉ XX, phong trào yêu nước, cách mạng của nhân dân Việt Nam tiếp tục rơi vào "tình hình đen tối như không có đường ra". Hãy nêu những hiểu biết của em về hoạt động đấu tranh của các giai cấp, tầng lớp trong xã hội Việt Nam từ năm 1918 đến năm 1930. Theo em, vì sao phong trào dân tộc dân chủ ở giai đoạn này dù diễn ra sôi nổi nhưng vẫn chưa thành công?

Phương pháp giải:

-Tìm hiểu qua sách báo và internet về phong trào yêu nước, cách mạng của nhân dân Việt Nam tiếp tục rơi vào "tình hình đen tối như không có đường ra" trong những thập kỉ đầu thế kỉ XX .

- Chỉ ra những hiểu biết của em về hoạt động đấu tranh của các giai cấp, tầng lớp trong xã hội Việt Nam từ năm 1918 đến năm 1930. Theo em, vì sao phong trào dân tộc dân chủ ở giai đoạn này dù diễn ra sôi nổi nhưng vẫn chưa thành công?

Lời giải chi tiết:

* Một số hoạt động đấu tranh của các giai cấp, tầng lớp trong xã hội Việt Nam từ 1918 – 1929:

- Hoạt động đấu tranh của tư sản dân tộc:

+ Năm 1919, tổ chức cuộc vận động “chấn hưng nội hóa”, “bài trừ ngoại hóa”.

+ Năm 1923, đấu tranh chống độc quyền cảng Sài Gòn và độc quyền xuất khẩu gạo Nam kỳ.

+ Năm 1923, thành lập Đảng Lập hiến.

- Hoạt động đấu tranh của tiểu tư sản:

+ Lập các tổ chức chính trị: Việt Nam Nghĩa đoàn, Hội Phục Việt, Đảng Thanh niên ....

+ Xuất bản nhiều tờ báo tiến bộ: Chuông rè, An Nam trẻ, Người Nhà quê...

+ Thành lập các nhà xuất bản tiến bộ, như: Nam Đồng thư xã, Quan hải tùng thư,…

- Hoạt động đấu tranh của công nhân:

+ Năm 1920, công nhân Sài Gòn - Chợ Lớn lập Công hội bí mật do Tôn Đức Thắng đứng đầu.

+ Tháng 8/1925, công nhân Ba Son bãi công.

* Nguyên nhân  chủ yếu khiến phong trào dân tộc dân chủ ở Việt Nam những năm 1918 – 1930 dù diễn ra sôi nổi nhưng vẫn chưa thành công là do: cách mạng Việt Nam đang lâm vào tình trạng khủng hoảng về đường lối và giai cấp lãnh đạo.

?mục 1

Hãy trình bày hoạt động yêu nước tiêu biểu của người Việt Nam ở nước ngoài.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1. Hoạt động yêu nước của nhân dân Việt Nam ở nước ngoài (SGK trang 22).

- Chỉ ra hoạt động yêu nước tiêu biểu của người Việt Nam ở nước ngoài (Trung Quốc, Pháp,…).

Lời giải chi tiết:

- Tại Trung Quốc: tổ chức Tâm tâm xã được thành lập (1923) ở Quảng Châu, chủ trương “khôi phục quyền làm người của người Việt Nam” và có hoạt động gây tiếng vang là mưu sát Toàn quyền Đông Dương Méc-lanh tại Sa Diện (Quảng Châu, 1924).

- Tại Pháp: Phan Châu Trinh và một số người Việt Nam sáng lập Hội những người yêu nước Việt Nam tại Pháp (1919), viết nhiều tác phẩm lên án chế độ quân chủ trong nước và thể hiện tinh thần dân tộc,...

?mục 2

Hãy trình bày những nét chính của phong trào của giai cấp tư sản và tầng lớp tiểu tư sản ở trong nước.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2. Phong trào của giai cấp tư sản và tầng lớp tiểu tư sản trong nước (SGK trang 22 và 23).

- Chỉ ra những nét chính (hoạt động đấu tranh tiêu biểu,..) của phong trào của giai cấp tư sản và tầng lớp tiểu tư sản ở trong nước.

Lời giải chi tiết:

* Phong trào đấu tranh của giai cấp tư sản

- Giai cấp tư sản và bộ phận đại địa chủ Việt Nam đã đấu tranh chống lại sự cạnh tranh, chèn ép của tư sản Hoa kiều và tư sản Pháp, đồng thời yêu cầu chính quyền thuộc địa trao cho một số quyền tự do, dân chủ, được tham gia vào bộ máy chính quyền,...

- Các phong trào đấu tranh tiêu biểu gồm:

+ Tẩy chay tư sản Hoa kiều, vận động người Việt Nam dùng hàng Việt Nam ở Sài Gòn, Hà Nội, Hải Phòng, Nam Định,... (1919);

+ Chống độc quyền cảng Sài Gòn của tư sản Pháp (1923),

- Một số tư sản và đại địa chủ đã thành lập Đảng Lập hiến tại Sài Gòn (1923), lập một số tờ báo để làm công cụ tuyên truyền và đòi quyền lợi cho mình như: Thực nghiệp dân báo, Diễn đàn bản xứ, Tiếng vang An Nam,...

* Phong trào đấu tranh của tầng lớp tiểu tư sản

- Tầng lớp tiểu tư sản ngày càng trưởng thành và tích cực tham gia vào phong trào yêu nước. Các hoạt động của họ đã góp phần tuyên truyền tư tưởng dân tộc, dân chủ, thức tỉnh và cổ vũ tinh thần yêu nước.

- Hoạt động đấu tranh tiêu biểu:

+ Thành lập các các nhà xuất bản tiến bộ, như: Cường học thư xã, Quan hải tùng thư, Nam Đồng thư xã...;

+ Ra báo bằng tiếng Pháp và tiếng Việt, như: Chuông rạn, An Nam trẻ….

+ Một số tổ chức chính trị sơ khai đã ra đời làm nòng cốt trong phong trào yêu nước, như: Thanh niên cao vọng Đảng, Việt Nam nghĩa đoàn, Hội Phục Việt, Đảng Thanh niên,..

+ Tham gia các phong trào đấu tranh, như: đòi nhà cầm quyền Pháp thả Phan Bội Châu (1925), Nguyễn An Ninh (1926), tổ chức đám tang và lễ truy điệu Phan Châu Trinh (1926),...

?mục 3 1

Khai thác tư liệu và thông tin trong mục, hãy nêu ý nghĩa của cuộc bãi công của công nhân Ba Son.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 3. Phong trào của giai cấp công nhân (SGK trang 23 và 24) và tư liệu .

- Chỉ ra ý nghĩa của cuộc bãi công của công nhân Ba Son

Lời giải chi tiết:

Ý nghĩa: Thắng lợi từ cuộc bãi công của công nhân Ba Son đã đánh dấu bước chuyển của phong trào công nhân từ giai đoạn đấu tranh "tự phát" sang "tự giác".

?mục 3 2

Hãy trình bày những nét chính trong phong trào của giai cấp công nhân.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 3. Phong trào của giai cấp công nhân (SGK trang 23 và 24) và tư liệu .

- Chỉ ra những nét chính qua các giai đoạn trong phong trào của giai cấp công nhân.

Lời giải chi tiết:

Những nét chính:

* Giai đoạn 1919 – 1925

- Các cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân Việt Nam diễn ra sôi nổi với mục đích chủ yếu là bãi công đòi tăng lương, giảm giờ làm...

- Bên cạnh các hoạt động bỏ trốn, phá bỏ giao kèo, công nhân đã bắt đầu sử dụng hình thức đấu tranh bãi công.

* Giai đoạn 1925-1930

- Tháng 8/1925, cuộc bãi công của công nhân Ba Son (Sài Gòn) đã nổ ra và giành thắng lợi, đánh dấu bước chuyển của phong trào công nhân Việt Nam từ giai đoạn đấu tranh "tự phát" sang "tự giác".

- Từ năm 1926, các cuộc đấu tranh có tổ chức của công nhân diễn ra liên tục từ Bắc tới Nam và bước đầu thể hiện sự liên kết với nhiều ngành, nhiều địa phương. Đặc biệt, bên cạnh mục tiêu kinh tế, công nhân còn đấu tranh nhằm mục tiêu chính trị rõ ràng hơn. Giai cấp công nhân dần trở thành lực lượng chính trị độc lập.

- Một số cuộc đấu tranh lớn như: bãi công ở mỏ than Mạo Khê (Quảng Ninh), nhà máy xe lửa Trường Thi (Vinh), nhà máy sửa chữa ô tô A-vi-a (Hà Nội), đồn điền cao su Phú Riềng (Bình Phước),…

?mục 4 1

Hãy nêu những nét chính về sự ra đời của các tổ chức yêu nước cách mạng.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 4. Sự gia đời của các tổ chức yêu nước cách mạng (SGK trang 24 và 25).

- Chỉ ra nêu những nét chính về sự ra đời của các tổ chức yêu nước cách mạng

Lời giải chi tiết:

- Tháng 6/1925, Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên được Nguyễn Ái Quốc thành lập tại Quảng Châu (Trung Quốc) trên cơ sở lựa chọn các thanh niên ưu tú đang hoạt động ở Trung Quốc (tổ chức Tâm tâm xã) và từ trong nước sang.

- Tân Việt Cách mạng Đảng có tiền thân là Hội Phục Việt (ra đời trong phong trào dân tộc dân chủ đầu những năm 20 của thế kỉ XX). Tháng 7/1928, Hội Phục Việt đổi tên thành Tân Việt Cách mạng đảng.

- Việt Nam Quốc dân Đảng được thành lập vào tháng 12-1927 trên cơ sở hạt nhân là một số thành viên của Nam Đồng thư xã như: Nguyễn Thái Học, Phó Đức Chính....

?mục 4 2

Theo em, vì sao hoạt động của Việt Nam Quốc dân đảng không thành công ?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 4. Sự gia đời của các tổ chức yêu nước cách mạng (SGK trang 24 và 25).

- Nêu lí do hoạt động của Việt Nam Quốc dân đảng không thành công (nguyên nhân khách quan và chủ quan).

Lời giải chi tiết:

 Nguyên nhân khách quan: Thực dân Pháp còn mạnh và tăng cường đàn áp, khủng bố các hoạt động của Việt Nam Quốc dân Đảng.

- Nguyên nhân chủ quan:

+ Giai cấp tư sản Việt Nam số lượng ít, thực lực kinh tế nhỏ yếu, thái độ chính trị non kém.

+ Cuộc khởi nghĩa Yên Bái nổ ra trong tình thế bị động, lúng túng, không có sự chuẩn bị

+ Tổ chức Việt Nam Quốc dân đảng còn non yếu, tôn chỉ mục đích chưa rõ ràng, chưa lôi kéo và tập hợp được đông đảo quần chúng nhân dân đi theo.

Luyện tập 1

Vẽ sơ đồ thể hiện những sự kiện tiêu biểu trong phong trào dân tộc dân chủ từ năm 1918 đến năm 1930 ở Việt Nam. 

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1,2,3 và tóm tắt những nét chính.

- Lập sơ đồ tư duy về những sự kiện tiêu biểu trong phong trào dân tộc dân chủ từ năm 1918 đến năm 1930 ở Việt Nam

Lời giải chi tiết:

Luyện tập 2

Theo em, phong trào dân tộc dân chủ từ năm 1918 đến năm 1930 có ý nghĩa như thế nào đối với cách mạng Việt Nam

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1,2,3 và tóm tắt những nét chính.

- Trả lời câu hỏi phong trào dân tộc dân chủ từ năm 1918 đến năm 1930 có ý nghĩa như thế nào. 

Lời giải chi tiết:

Ý nghĩa:

- Cổ vũ mạnh mẽ tinh thần yêu nước của nhân dân Việt Nam, bồi đắp thêm cho chủ nghĩa yêu nước Việt Nam

- Là tiền đề để đào tạo, rèn luyện một đội ngũ những nhà yêu nước cho những phong trào đấu tranh mới sau này

- Góp phần tìm ra một con đường cứu nước đúng đắn, chứng tỏ con đường giải phóng dân tộc theo khuynh hướng tư sản là không thành công

- Giúp cho những người yêu nước Việt Nam hướng đến một con đường mới, tiếp thu lý luận giải phóng dân tộc theo khuynh hướng vô sản, làm cho phong trào yêu nước trở thành một trong những điều kiện dẫn đến sự ra đời của Đảng Cộng sản Việt Nam

Vận dụng

Sưu tầm tư liệu từ sách, báo, internet, hãy kể tên một số thanh niên, trí thức đã tham gia tích cực vào phong trào dân tộc dân chủ (1918 – 1930). Xây dựng poster giới thiệu về một nhân vật mà em ấn tượng nhất.

Phương pháp giải:

- Tìm hiểu thông tin trên sách, báo và internet về một số thanh niên, trí thức đã tham gia tích cực vào phong trào dân tộc dân chủ (1918 – 1930).

- Xây dựng poster để giới thiệu nhân vật em ấn tượng.

Lời giải chi tiết:

- Một số thanh niên, trí thức đã tham gia tích cực vào phong trào dân tộc dân chủ (1918-1930): Nguyễn Ái Quốc; Trần Phú; Nguyễn Thái Học; Phạm Hồng Thái,…

- Tham khảo: Poster giới thiệu về đồng chí Trần Phú: