Soạn bài Tình sông núi SGK Ngữ văn 9 tập 2 Kết nối tri thức

Nhan đề "Tình sông núi" là một cụm từ có ý nghĩa sâu sắc, thể hiện được cảm hứng sáng tác chủ đạo của bài thơ:

- Tình yêu quê hương đất nước nồng nàn, mãnh liệt:

- Niềm tự hào dân tộc

- Lòng yêu nước thiết tha, ý chí quyết tâm chiến đấu bảo vệ Tổ quốc

Bố cục:

- Phần 1: Từ đầu đến bốn bể cần lao: Bức tranh sông núi của quê hương

- Phần 2: Còn lại: Tình yêu nồng nàn và cháy bỏng với quê hương, đất nước

Mạch cảm xúc: đi từ vẻ đẹp thiên nhiên đến niềm tự hào dân tộc.

- Các địa danh xuất hiện trong bài thơ "Trên đường đi" của Bùi Minh Quốc thuộc vùng Nam Trung Bộ của Việt Nam, cụ thể là các tỉnh Quảng Ngãi, Bình Định, Phú Yên và Khánh Hòa.

- Danh sách các địa danh và vị trí:

Sông Trà Khúc: Quảng Ngãi

Tam Quan, Bồng Sơn, Bình Định, Phú Phong, Phù Cát: Bình Định

An Khê: Gia Lai

Sông Cầu, Vũng Lấm: Phú Yên

Nha Trang, Diên Khánh: Khánh Hòa

=> Mối quan hệ giữa tình yêu dành cho một miền đất cụ thể với tình yêu Tổ quốc nói chung là một mối quan hệ mật thiết, không thể tách rời. Yêu quê hương là yêu Tổ quốc, yêu Tổ quốc là yêu tất cả những gì thuộc về quê hương. Mỗi người cần phải có ý thức giữ gìn và xây dựng đất nước ngày càng giàu đẹp, văn minh.

Những đặc điểm của sông núi quê hương được làm nổi bật trong bài thơ:

- Dòng sông Trà Khúc êm đềm, cây dừa Tam Quan cao vút, cánh đồng lúa Bồng Sơn bát ngát, núi An Khê cao vun vút,...

- Hình ảnh "trăng nghiêng", "mây lồng", "gió buồn", "sương mờ" tạo nên khung cảnh thơ mộng, trữ tình.

Phân tích cách tác giả tự bộc lộ mình trong bài thơ

- Tác giả dành nhiều dòng viết để miêu tả vẻ đẹp của quê hương Nam Trung Bộ.

Tác giả sử dụng những hình ảnh thơ mượt mà, giàu sức gợi để thể hiện tình yêu quê hương. Tác giả bày tỏ niềm tự hào về quê hương, về con người nơi đây.

- Tác giả thể hiện niềm tự hào về truyền thống lao động của dân tộc, nngợi ca vẻ đẹp của con người lao động: khỏe khoắn, hăng say, miệt mài, ttự hào về sức mạnh đoàn kết của dân tộc.

- Tác giả thể hiện tình yêu Tổ quốc qua hình ảnh quê hương, khẳng định tình yêu Tổ quốc là tình cảm thiêng liêng, cao đẹp nhất và sẵn sàng hy sinh bản thân để bảo vệ Tổ quốc.

Tác giả xác lập chỗ đứng của mình như thế nào giữa cộng đồng dân tộc:

- Tác giả sử dụng ngôn ngữ thơ mượt mà, hình ảnh gợi cảm để thể hiện tình cảm của mình.

- Tác giả bày tỏ quan điểm, suy nghĩ của mình về quê hương, đất nước và con người.

- Tác giả hòa mình vào cuộc sống chung của cộng đồng, chia sẻ những niềm vui, nỗi buồn với mọi người.

Đối tượng được tác giả đặt vào vị trí trung tâm khi nói về những người con của đất nước là người lao động. 

Ý nghĩa: Người dân là lực lượng lao động chính, góp phần tạo nên sự giàu đẹp cho đất nước. Họ là những người gìn giữ và phát huy truyền thống văn hóa của dân tộc. Họ là những người bảo vệ Tổ quốc trước kẻ thù xâm lược. Họ là những người tạo ra giá trị vật chất và tinh thần cho xã hội. Họ là những người làm cho cuộc sống ngày càng tốt đẹp hơn. Việc đặt những đối tượng này vào vị trí trung tâm là một dụng ý nghệ thuật của tác giả. Qua đó, tác giả khẳng định vai trò của người dân trong công cuộc xây dựng đất nước, thể hiện quan điểm của tác giả về giá trị của con người và gợi nhắc ý thức trách nhiệm của mỗi người đối với cộng đồng.

- Nhịp điệu: Bài thơ sử dụng nhịp điệu tự do, không gò bó theo khuôn khổ nhất định. Nhịp điệu thay đổi linh hoạt theo nội dung và cảm xúc của bài thơ. Nhịp điệu nhanh, dồn dập khi miêu tả cảnh hùng vĩ, tráng lệ. Nhịp điệu chậm rãi, da diết khi thể hiện tình cảm sâu lắng.

- Cách sử dụng động từ: Tác giả sử dụng nhiều động từ mạnh, thể hiện sức sống mãnh liệt của con người và thiên nhiên. Ví dụ: "dậy", "đổ", "gieo", "dội",... Sử dụng động từ miêu tả tâm trạng, thể hiện cảm xúc của tác giả. Ví dụ: "lim dim", "nhìn quanh",...

- Phối hợp giữa miêu tả cụ thể và nêu mệnh đề khái quát: Tác giả sử dụng nhiều hình ảnh thơ cụ thể để miêu tả cảnh đẹp quê hương: "trăng nghiêng", "mây lồng", "nắng bột", "gió buồn",... Từ những hình ảnh cụ thể, tác giả nêu ra những mệnh đề khái quát về quê hương: "không thấy nơi nào không đẹp", "không nơi nào không giàu",...

- Hình ảnh thơ: Hình ảnh thơ giàu sức gợi cảm, gợi lên những cảm xúc khác nhau cho người đọc. Hình ảnh thơ mang đậm dấu ấn của phong cách thơ Trần Mai Ninh.

-  Giọng điệu: Giọng điệu bài thơ thay đổi linh hoạt theo nội dung. Giọng điệu hào hùng, sôi nổi khi miêu tả cảnh hùng vĩ, tráng lệ. Giọng điệu da diết, trữ tình khi thể hiện tình cảm sâu lắng.