Bài 4. Khách quan và công bằng - SGK GDCD 9 Cánh diều

Mở đầu

Trả lời câu hỏi Mở đầu trang 22 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy quan sát hình ảnh và nhận xét bạn nào nói đúng, bạn nào nói sai. Vì sao?

Phương pháp giải:

Em liên hệ bản thân và hoàn thành câu hỏi

Lời giải chi tiết:

Cả Hà và Ninh đều nói đúng. Vì với góc nhìn của mỗi bạn sẽ thấy các chữ số khác nhau

Khám phá 1

Trả lời câu hỏi Khám phá 1 trang 23 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy đọc câu chuyện và trả lời câu hỏi

NGÔ SĨ LIÊN – NGƯỜI VIẾT SỬ NỔI TIẾNG

Ngô Sĩ Liên là người huyện Chương Mỹ, Hà Tây (nay thuộc Hà Nội). Ông là nhà sử học nổi tiếng, làm quan dưới ba triều đại nhà Lê.

Tên tuổi của Ngô Sĩ Liên gắn với cuốn “Đại Việt Sử ký toàn thư”, là cuốn sách được biên soạn để khảo xét, đính chính lại hai sách “Đại Việt Sử ký toàn thư" của Lê Văn Hưu và của Phan Phu Tiên.

Trong quá trình biên soạn, một mặt, Ngô Sĩ Liên đánh giá cao những nhà sử học tiên bối: “Văn Hưu là đại thủ bút đời Trần, Phu Tiên là bậc cổ lão của thánh triều ta, đều vâng chiều biên soạn lịch sử nước ta, tìm thêm các sách vỡ còn sót lại, gom hợp thành sách để cho người xem đời sau không còn gì phải tiếc nữa là được". Mặt khác, ông cũng nêu lên những nhược điểm của hai bộ quốc sử: "Ghi chép có chỗ chưa đủ, nghĩa lệ còn có chỗ chưa đáng, văn tự còn có chỗ chưa ổn, người đọc không khỏi còn có chỗ chưa vừa ý,...".

Tài viết sử của Ngô Sĩ Liên được đánh giá là: ghi chép đầy đủ, nghĩa lí thích đáng, chữ nghĩa chắc chắn, khuyến khích răn đe công luận rõ ràng. Phần bình luận về các nhân vật lịch sử, ngòi bút của ông thẳng thắn, công tội phân minh, ông bình luận về vua Lý Thái Tông rằng: "Sử khen vua là người nhân triết thông tuệ, có đại lược văn võ, lục nghệ không nghề gì không tinh tường. Vì có tài đức ấy, nên có thể làm mọi việc, song câu nệ về lễ yến hưởng vua tôi, đương lúc đau thương mà cũng

vui chơi, khiến cho đạo chỉ hiểu còn có thiếu sót, ... ".

(Theo Đỗ Văn (2023), Kể chuyện Danh nhân Việt Nam,

NXB Thanh niên, Hà Nội, trang 112-114)

a. Em hãy xác định việc làm thể hiện sự khách quan của Ngô Sĩ Liên trong câu chuyện trên và giải thích ý nghĩa của những việc làm đó.

b. Em hãy nêu một số trường hợp thể hiện sự khách quan, thiếu khách quan trong cuộc sống và đưa ra nhận xét cho mỗi trường hợp

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ thông tin để trả lời các câu hỏi

Lời giải chi tiết:

a. Việc làm thể hiện sự khách quan của Ngô Sĩ Liên trong câu chuyện: Đánh giá công tâm những nhược điểm của hai bộ quốc sử dù cho hai bộ sử đó được viết bởi những nhà sử học tiền bối mà ông rất kính nể.

Việc làm của Ngô Sĩ Liên thể hiện tinh thần khách quan, công bằng trong việc đánh giá, nhìn nhận sự vật, sự việc

b.

Ví dụ về khách quan: Trong một cuộc họp công ty, khi đánh giá hiệu quả công việc của nhân viên, người quản lý dựa trên số liệu thực tế và kết quả công việc cụ thể thay vì cảm tính hay quan hệ cá nhân.

Nhận xét: Hành động của người quản lý thể hiện công bằng trong đánh giá, tạo động lực cho nhân viên làm việc hiệu quả hơn, môi trường làm việc trở nên lành mạnh.

Ví dụ về thiếu khách quan: Trong một bài báo, nhà báo viết bài phê bình một sản phẩm mà không thử nghiệm thực tế, chỉ dựa vào thông tin từ một nguồn duy nhất và không kiểm chứng.

Nhận xét: Việc làm của nhà báo thể hiện sự thiếu khách quan, có thể dẫn đến việc cung cấp thông tin sai lệch, làm mất lòng tin của độc giả, gây thiệt hại cho nhà sản xuất và người tiêu dùng.

Khám phá 2

Trả lời câu hỏi Khám phá 2 trang 24 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy đọc câu chuyện và trả lời câu hỏi

BA CHIẾC BA LÔ

Trong những ngày sống ở Việt Bắc, mỗi lần Bác đi công tác thường có hai đồng chí đi cùng. Vì sợ Bác mệt, nên hai đồng chí định mang hộ ba lô cho Bác, nhưng Bác nói:

- Đi đường rừng, leo núi ai mà chẳng mệt, tập trung đồ vật cho một người mang đi thì người đó càng chóng mệt. Cứ phân ra mỗi người mang một ít.

Khi mọi thứ đã được phân ra cho vào ba chiếc ba lô, Bác còn hỏi thêm:

- Các chú đã chia đều rồi chứ?

Hai đồng chỉ trả lời:

- Thưa Bác, rồi ạ!

Ba người lên đường, qua một chặng, mọi người dừng chân. Bác đến chỗ đồng chí bên cạnh, xách chiếc ba lô lên.

- Tại sao ba lô của chú nặng mà của Bác lại nhẹ?

Sau đó, Bác mở cả ba chiếc ba lô ra xem thì thấy ba lô của Bác nhẹ nhất, chỉ có chăn, màn. Bác không đồng ý và nói:

- Chỉ có lao động thật sự mới đem lại hạnh phúc cho con người.

Hai đồng chí kia lại phải san đều các thứ vào ba chiếc ba lô.

(Theo Nguyễn Văn Khoan (2007), Bác Hồ - Con người & phong cách, NXB Trẻ, Thành phố Hồ Chí Minh, trang 103-104)

a. Em hãy xác định các biểu hiện của sự công bằng trong câu chuyện trên và giải thích ý nghĩa của những biểu hiện đó.

b. Em hãy nêu một ví dụ về công bằng trong cuộc sống hằng ngày. Nếu thiếu sự công bằng trong trường hợp này thì điều gì sẽ xảy ra? Vì sao?

Phương pháp giải:

a. Đọc kĩ câu chuyện Ba chiếc ba lô để trả lời câu hỏi

b. Em liên hệ bản thân để nêu ví dụ và giải thích lí do

Lời giải chi tiết:

a. Những biểu hiện thể hiện sự khách quan

- Trước khi lên đường, Bác chỉ đạo chia đều các đồ vật vào ba chiếc ba lô, tránh việc một người phải vác quá nặng.

- Bác đã hỏi lại hai đồng chí xem đồ đạc đã được chia đều chưa, thể hiện sự quan tâm và có sự kiểm soát để đảm bảo mọi người đều được đối xử công bằng

- Khi Bác nhận thấy ba lô của mình nhẹ hơn, Bác đã đề nghị hai đồng chí san đều đồ đạc vào các ba lô

Ý nghĩa của những việc làm: Thể hiện sự công bằng trong công việc, không phân biệt địa vị, chức quyền

b. Ví dụ về công bằng: Trong một lớp học, giáo viên chia nhóm cho học sinh thảo luận về chủ đề bài học. Mỗi nhóm có cơ hội được trình bày ý kiến và đóng góp nhằm làm rõ chủ đề.

Nếu giáo viên không đảm bảo mỗi nhóm được xử lý công bằng và có cơ hội trình bày ý kiến của mình, có thể sẽ có những nhóm cảm thấy bị loại trừ hoặc bị áp đặt ý kiến của những nhóm mạnh mẽ. Điều này sẽ gây ra cảm giác bất mãn và thiếu sự hài lòng trong lớp học, ảnh hưởng tiêu cực đến tinh thần làm việc và hiệu suất học tập của học sinh.

Khám phá 3

Trả lời câu hỏi Khám phá 3 trang 25 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy đọc trường hợp và trả lời câu hỏi

Trường hợp 1

Bạn N và bạn K cùng tham gia một dự án học tập, với đề tài “Khảo sát thực tế mức độ ô nhiễm môi trường” ở khu vực em đang sinh sống. Bạn N lên kế hoạch: “Bọn mình nên xây dựng mẫu phiếu để đi khảo sát, sau đó đi quan sát thực tế để lấy số liệu viết báo cáo” nhưng bạn K gạt đi: “Không cần phải phiền phức thế, lấy tư liệu trên mạng xã hội để viết báo cáo là đủ rồi, bây giờ ở đâu mà chẳng ô nhiễm, cứ kết luận ô nhiễm là được".

Trường hợp 2

Vào dịp nghỉ hè, bạn M rất hay về quê. Ở quê có nhiều chỗ vui chơi, lại được ông bà chiều chuộng. Mỗi lần về, M rất thích chơi với chị họ trạc tuổi. Tuy nhiên, thường chỉ chơi được một lúc là lại xảy ra mâu thuẫn, khi thì tranh giành đồ ăn, lúc thì tranh giành đồ chơi, chỗ chơi, thậm chí còn giành tối được ngủ với bà. Những lúc như vậy, bà của M lại yêu cầu chị họ nhường cho M và giải thích: “Em ở xa, lâu ngày mới về, cháu là chị phải nhường cho em mới đúng”.

a. Em hãy nhận xét lời nói, hành động của các nhân vật trong hai trường hợp trên

b. Nếu là N, em sẽ thuyết phục bạn K như thế nào?

c. Dựa trên nguyên tắc khách quan và công bằng, em hãy đề xuất một số cách giải quyết khúc mắc giữa bạn M và người chị họ.

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ 2 trường hợp để đưa ra nhận xét và cách giải quyết phù hợp

Lời giải chi tiết:

a. Nhận xét lời nói, hành động của các nhân vật

Trường hợp 1:

- Bạn N có lời nói và hành động hợp lí và khoa học. Việc xây dựng mẫu phiếu khảo sát thực tế sẽ giúp báo cáo có tính chính xác cao và phản ánh đúng thực trạng

- Bạn K có hành động và quan điểm chưa đúng đắn. Việc lấy tư liệu trên mạng xã hội có thể thiếu chính xác dẫn đến kết luận không khoa học.

Trường hợp 2:

- Việc tranh giành với chị họ của bạn M là hành động không tốt. Điều này thể hiện sự thiếu chia sẻ và hòa hợp trong quan hệ gia đình

- Việc chị họ nhường M theo yêu cầu của bà là biểu hiện của lòng yêu thương và sự nhường nhịn. Tuy nhiên, nếu điều này diễn ra thường xuyên, chị họ có thể cảm thấy không công bằng

- Bà của M yêu cầu chị họ nhường M vì em ở xa lâu ngày mới về là hợp lí từ quan điểm tình cảm. Tuy nhiên hành động này về lí chưa hoàn toàn phù hợp, thể hiện sự thiếu công bằng

b. Nếu là N, em sẽ thuyết phục K như sau: "K, mình hiểu là lấy tư liệu trên mạng xã hội có vẻ nhanh và tiện lợi, nhưng mình nghĩ rằng việc khảo sát thực tế sẽ giúp chúng ta có những số liệu chính xác và đáng tin cậy hơn. Điều này không chỉ giúp báo cáo của chúng ta chân thực và thuyết phục, mà còn giúp chúng ta hiểu rõ hơn về tình trạng môi trường tại địa phương. Việc trực tiếp đi quan sát và thu thập số liệu cũng là một cơ hội để chúng ta học hỏi và trải nghiệm thực tế. Mình tin rằng với phương pháp này, báo cáo của chúng ta sẽ có giá trị hơn rất nhiều."

c. Đề xuất cách giải quyết khúc mắc giữa bạn M và chị họ

- Cả hai nên cùng thống nhất, phân chia thời gian và đồ chơi, đồ ăn một cách hợp ló

- Khi xảy ra mâu thuẫn, cả hai nên ngồi lại và nói chuyện thẳng thắn với nhau về mong muốn và nhu cầu của mình.

- Cả M và chị họ cần học cách chia sẻ và nhường nhịn lẫn nhau.

- Bà nên hướng dẫn cả hai cách chia sẻ và giải quyết mâu thuẫn một cách công bằng, không nên thiên vị ai.

Luyện tập 1

Trả lời câu hỏi Luyện tập 1 trang 26 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy chỉ ra và giải thích biểu hiện của khách quan, công bằng; thiếu khách quan, công bằng trong các trường hợp sau

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ các trường hợp để phân tích

Lời giải chi tiết:

Luyện tập 2

Trả lời câu hỏi Luyện tập 2 trang 27 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy dựa vào câu ca dao dưới đây để thuyết trình trước lớp về ý nghĩa của khách quan, công bằng và tác hại của sự thiếu khách quan, công bằng

“Thương nhau củ ấu cũng tròn

Ghét nhau đến quả bồ hòn cũng méo”

Phương pháp giải:

Em tìm hiểu ý nghĩa câu ca dao để viết đoạn văn, bài văn về ý nghĩa của khách quan, công bằng và tác hại của sự thiếu khách quan, công bằng

Lời giải chi tiết:

Ca dao Việt Nam luôn ẩn chứa những bài học sâu sắc về đạo đức và cách ứng xử trong cuộc sống. Câu ca dao “Thương nhau củ ấu cũng tròn / Ghét nhau đến quả bồ hòn cũng méo” không chỉ thể hiện tình cảm yêu ghét của con người mà còn ẩn chứa một bài học về sự khách quan và công bằng trong cách nhìn nhận và đánh giá sự việc.

Khách quan là việc nhìn nhận sự việc, con người một cách trung thực, không bị chi phối bởi cảm xúc, định kiến hay lợi ích cá nhân. Công bằng là đối xử, đánh giá mọi người và mọi việc một cách đúng đắn, không thiên vị, bất kể đối tượng đó có mối quan hệ như thế nào với mình. Khách quan và công bằng là những giá trị đạo đức quan trọng, giúp chúng ta đưa ra những quyết định chính xác và hợp lý.

Trong câu ca dao, hình ảnh "củ ấu" và "quả bồ hòn" được sử dụng để minh họa cho sự thiên vị trong cách nhìn nhận sự việc. "Củ ấu" vốn có hình dáng xấu xí nhưng trong mắt người thương yêu, nó vẫn được nhìn nhận là "tròn". Ngược lại, "quả bồ hòn" dù tròn trịa nhưng trong mắt người ghét bỏ, nó lại trở nên "méo". Điều này cho thấy khi có tình cảm cá nhân xen vào, sự nhìn nhận và đánh giá dễ dàng bị méo mó, không còn khách quan và công bằng.

Khi thiếu khách quan và công bằng, chúng ta dễ dàng bị cảm xúc chi phối, dẫn đến những quyết định sai lầm và bất công. Điều này không chỉ gây thiệt hại cho những người bị đối xử không công bằng mà còn ảnh hưởng đến chính người ra quyết định. Một môi trường làm việc, học tập hay gia đình không công bằng sẽ dẫn đến sự bất mãn, mâu thuẫn và chia rẽ.

Câu ca dao “Thương nhau củ ấu cũng tròn, ghét nhau đến quả bồ hòn cũng méo” đã gửi gắm một thông điệp sâu sắc về tầm quan trọng của sự khách quan và công bằng trong cuộc sống. Để xây dựng một xã hội công bằng và văn minh, mỗi người cần học cách nhìn nhận sự việc một cách trung thực, không để cảm xúc cá nhân chi phối, và đối xử với mọi người một cách công bằng, đúng đắn. Chỉ khi đó, chúng ta mới có thể tạo ra một môi trường sống và làm việc lành mạnh, nơi mà mọi người đều có cơ hội phát triển và đóng góp vào sự tiến bộ chung.

Luyện tập 3

Trả lời câu hỏi Luyện tập 3 trang 27 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy cùng bạn xử lí các tình huống sau:

a. Khi đọc thông báo về kết quả thi đua tháng 11, bạn N thấy điểm thành tích của các lớp khối 9 không có sự chênh lệch, nhưng điểm trừ thì lại chênh lệch khá lớn. N phát hiện thấy lớp mình không bị trừ điểm trong khi quá trình tham gia các hoạt động của lớp vẫn có một số sai sót, nếu xét theo tiêu chí thì sẽ bị trừ điểm thi đua. N băn khoăn không biết nên xử lí như thế nào.

Nếu là N, em sẽ làm như thế nào? Giải thích vì sao em làm như vậy.

b. Hai vợ chồng anh T làm cùng một phân xưởng của nhà máy. Phân xưởng của anh chị thường phải trực đêm. Anh T có nhiệm vụ phân công trực đêm cho mọi người. Khi thấy anh T thường không phân công trực đêm cho vợ, có người thắc mắc, anh T trả lời: “Tôi là người có quyền, tôi phân công thế nào là quyền của tôi”

Em nhận xét gì về việc làm của anh T? Nếu là người làm việc trong phân xưởng, em giải quyết vấn đề này như thế nào?

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ 2 tình huống và dựa vào kiến thức đã học trong bài khách quan, công bằng để giải quyết

Lời giải chi tiết:

a. Nếu là N, em sẽ:

- Kiểm tra lại toàn bộ các tiêu chí, điểm số, và lỗi vi phạm mà lớp mình đã mắc phải trong tháng 11.

- Gặp gỡ lớp trưởng và giáo viên chủ nhiệm để nêu ra những sai sót mà lớp đã mắc phải và hỏi vì sao lớp mình không bị trừ điểm.

- Nếu nhận thấy có sự thiếu công bằng hoặc sai sót trong việc chấm điểm, em sẽ đề nghị giáo viên chủ nhiệm hoặc ban thi đua của trường xem xét lại kết quả thi đua của lớp mình và các lớp khác để đảm bảo tính công bằng.

Giải thích: Việc làm này nhằm đảm bảo rằng mọi lớp đều được đánh giá một cách công bằng và minh bạch.

b. Việc làm của anh T là thiếu khách quan và công bằng. Với vai trò là người phân công công việc, anh T phải đảm bảo rằng mọi nhân viên trong phân xưởng đều được đối xử bình đẳng, không thiên vị bất kỳ ai, kể cả vợ của mình.

Nếu là người trong phân xưởng, em sẽ:

- Trình bày quan điểm với anh T rằng việc phân công công bằng là rất quan trọng để duy trì sự đoàn kết và tinh thần làm việc của toàn bộ phân xưởng.

- Nếu anh T không thay đổi cách làm việc, em sẽ đề nghị tổ chức một buổi họp nhóm giữa các thành viên trong phân xưởng để cùng nhau thảo luận và đưa ra các giải pháp phân công công bằng hơn.

- Nếu sau các bước trên mà tình hình không được cải thiện, em sẽ báo cáo vấn đề này lên cấp trên hoặc bộ phận nhân sự của nhà máy.

Luyện tập 4

Trả lời câu hỏi Luyện tập 4 trang 28 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy kể những việc làm của bản thân thể hiện tính khách quan hoặc chưa khách quan, công bằng hoặc chưa công bằng theo gợi ý trong bảng sau:

Phương pháp giải:

Em liên hệ thực tế và dựa vào gợi ý để hoàn thành bài tập

Lời giải chi tiết:

Vận dụng 1

Trả lời câu hỏi Vận dụng 1 trang 28 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy sưu tầm những câu chuyện về các tấm gương có thái độ, lời nói, hành động thể hiện khách quan, công bằng trong cuộc sống hằng ngày. Từ đó, rút ra bài học và xây dựng kế hoạch rèn luyện cho bản thân

Phương pháp giải:

Em tham khảo các câu chuyện trên mạng và rút ra bài học

Lời giải chi tiết:

Kế hoạch rèn luyện bản thân

1. Tự kiểm soát cảm xúc

- Giữ tinh thần minh mẫn và không để cảm xúc cá nhân chi phối quyết định.

- Thực hành thiền định hoặc yoga để duy trì sự bình tĩnh và tự kiểm soát cảm xúc.

2. Học hỏi và phát triển kiến thức

- Nâng cao kiến thức và hiểu biết về công bằng, khách quan

- Không ngừng trau dồi kiến thức trên lớp, ngoài xã hội

3. Đặt ra quy tắc và tiêu chí rõ ràng

- Đảm bảo mọi quyết định đều dựa trên tiêu chí rõ ràng, không cảm tính

- Thiết lập các tiêu chí cụ thể cho việc đánh giá và ra quyết định trong công việc, học tập và các hoạt động khác.

…

Vận dụng 2

Trả lời câu hỏi Vận dụng 2 trang 28 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy liệt kê những khó khăn em có thể gặp phải khi phê phán những biểu hiện không khách quan, công bằng. Đề xuất cách khắc phục những khó khăn đó và chia sẻ với các bạn trong lớp

Phương pháp giải:

Em liên hệ thực tế để hoàn thành

Lời giải chi tiết: