Bài 11. Cuộc cải cách của Minh Mạng (nửa đầu thế kỉ XIX) SGK Lịch sử 11 Kết nối tri thức

? mục 1

Trả lời câu hỏi mục 1 trang 69 SGK Lịch sử 11

Nêu bối cảnh lịch sử của cuộc cải cách Minh Mạng

Phương pháp giải:

Đọc nội dung mục 1 trang 69 SGK

Lời giải chi tiết:

- Năm 1802, triều Nguyễn được thành lập, cai quản đất nước rộng lớn, kéo dài từ Bắc vào Nam 

- Đất nước vừa trải qua thời gian chiến tranh và bị chia cắt lâu dài, đặt ra rất nhiều khó khăn.

- Dưới thời vua Gia Long, nhà Nguyễn tập trung chủ yếu vào công cuộc ổn định tình hình đất nước và ưu tiên cho sự nghiệp thống nhất về mặt lãnh thổ.

- Bộ máy hành chính nhà nước thời kì này còn chưa hoàn chỉnh. Ở trung ương, nhiều cơ quan chưa được hoàn thiện. Ở địa phương, tính phân quyền còn đậm nét với sự tồn tại của Bắc Thành và Gia Định Thành. 

- Tổ chức hành chính giữa các khu vực thiếu thống nhất. Quan lại trong bộ máy nhà nước chủ yếu do các võ quan nắm giữ.

? mục 2

Trả lời câu hỏi mục 2 trang 71 SGK Lịch sử 11

1. Khai thác lược đồ Hình 2, nêu nhận xét của em về đơn vị hành chính Việt Nam sau cải cách Minh Mạng

2. Trình bày một số biện pháp cải cách của vua Minh Mạng

Phương pháp giải:

Đọc nội dung mục 2 trang 70, 71 SGK

Lời giải chi tiết:

1.

Cải cách hành chính là trọng tâm trong công cuộc cải cách của vua Minh Mạng. Ông chia cả nước làm 30 tỉnh và một phủ Thừa Thiên. Mỗi tỉnh đều có Tổng đốc, Tuần phủ cai quản cùng hai ti, hoạt động theo sự điều hành của triều đình. Các phủ, huyện, châu, tổng, xã vẫn giữ như cũ. Việc cải cách như vậy giúp cho hệ thống cơ quan trở nên chặt chẽ, gọn nhẹ hơn. Hệ thống đơn vị hành chính trong cả nước cũng áp dụng đến nay. Nhìn chung, các chính cải cách hành chính giúp vua thuận lợi trong việc quản lí đất nước.

2. Trọng tâm cải cách của vua Minh Mạng là hành chính

* Ở trung ương, vua Minh Mạng là tiến hành cải tổ hệ thống Văn thư phòng và thành lập Cơ mật viện.

- Năm 1820, đổi Thị thư viện thành Văn thư phỏng

- Năm 1829, lập Nội các thay thế cho Văn thư phòng với chức năng như một cơ quan hành chính trung ương, chuyển và tiếp nhận công văn từ triều đình đến các địa phương và ngược lại, khởi thảo các chế cáo, lưu giữ công văn.

- Năm 1834, lập Cơ mật viện làm cơ quan tư vấn tối cao cho nhà vua về những vấn đề quản sự quan trọng, đứng đầu là quan văn, võ do đích thân nhà vua lựa chọn.

- Cải cách quan trọng tiếp theo là hoàn thiện cơ cấu, chức năng của lục Bộ và cải tổ các cơ quan chuyên môn như Quốc tử giám, Hàn lâm viện...

- Vua Minh Mạng cũng thực hiện chế độ giám sát, thanh tra chéo giữa các cơ quan trung ương thông qua hoạt động của Đô sát viện và lục Khoa.

* Ở địa phương, cải cách quan trọng nhất là về hành chính, đặc biệt là chia đất nước thành các tỉnh. 

* Đối với vùng dân tộc thiểu số, vua Minh Mạng cho đổi các động, sách thành xã như vùng đồng bằng, đồng thời bãi bỏ chế độ cai trị của các tù trưởng địa phương, bổ dụng quan lại của triều đình đến cai trị trực tiếp.

? mục 3

Trả lời câu hỏi mục 3 trang 72 SGK Lịch sử 11

Trình bày kết quả, ý nghĩa của cuộc cải cách Minh Mạng

Phương pháp giải:

Đọc nội dung mục 3 trang 72 SGK

Lời giải chi tiết:

* Kết quả

- Xây dựng được chế độ quân chủ trung ương tập quyền cao độ (vua nắm trong tay quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp và thống lĩnh quân đội)

- Thống nhất đơn vị hành chính địa phương trong cả nước

- Tổ chức cơ cấu bộ máy nhà nước gọn nhẹ, chặt chẽ

- Phân định cụ thể chức năng, nhiệm vụ các cơ quan

* Ý nghĩa

- Hoàn thành thống nhất đất nước về mặt hành chính, làm cho hoạt động của bộ máy nhà nước có hiệu quả hơn trước

- Để lại nhiều bài học kinh nghiệm đối với tổ chức hoạt động của bộ máy nhà nước.

Luyện tập 1

Trả lời câu hỏi luyện tập 1 trang 72 SGK Lịch sử 11

Lập sơ đồ tư duy tóm tắt bối cảnh, nội dung chính và ý nghĩa của cuộc cải cách Minh Mạng

Lời giải chi tiết:

Luyện tập 2

Trả lời câu hỏi luyện tập 2 trang 72 SGK Lịch sử 11

Nêu nhận xét của em về cuộc cải cách Minh Mạng

Lời giải chi tiết:

+ Thứ nhất, các cuộc cải cách hành chính dưới triều vua Minh Mạng diễn ra trong bối cảnh đất nước sau một thời gian dài chiến tranh, khủng hoảng, bộ máy hành chính nhà nước yếu kém về nhiều mặt

+ Thứ hai, cải cách hành chính dưới triều vua Minh Mạng là tương đối toàn diện và kết quả mang lại là rất đáng kể. Cải cách hành chính đã mang lại sự hưng thịnh cho đất nước, tình hình chính trị – xã hội được ổn định, kinh tế đất nước phát triển, dân trí được nâng cao, năng lực quốc phòng được tăng cường, chế độ quân chủ trung ương tập quyền được củng cố, bộ máy hành chính nhà nước hoạt động có hiệu lực, hiệu quả hơn trước.

+ Thứ ba, cải cách hành chính dưới triều vua Minh Mạng đã xây dựng được chế độ quân chủ trung ương tập quyền, quyền lực trong nước thuộc về nhà vua.

+ Thứ tư, vua Minh Mạng đã chú trọng xây dựng bộ máy hành chính nhà nước gọn nhẹ, được tổ chức chặt chẽ thành một guồng máy vận hành thống nhất từ trung ương đến địa phương

+ Thứ năm, để bộ máy hành chính nhà nước hoạt động có hiệu quả, vua Minh Mạng rất quan tâm xây dựng đội ngũ quan lại hiền tài, trung thành với triều chính, coi đó là yếu tố quan trọng để cải cách hành chính thành công.

Vận dụng

Trả lời câu hỏi mục vận dụng trang 72 SGK Lịch sử 11

Liên hệ với thực tiễn và tìm hiểu thêm từ sách, báo, internet, cho biết những bài học kinh nghiệm nào từ cuộc cải cách của vua Minh Mạng có thể áp dụng vào việc xây dựng nền hành chính Việt Nam hiện đại? Lấy ví dụ cụ thể.

Lời giải chi tiết:

Cải cách bộ máy nhà nước của vua Minh Mệnh để lại những bài học kinh nghiệm bổ ích về các nguyên tắc hoạt động của bộ máy nhà nước, những giá trị cần lựa chọn trong chính sách quản lý, những bài học về cải cách quan chế… 

- Thứ nhất, thực hiện nguyên tắc “Trên dưới liên kết hiệp đồng, trong ngoài kiềm chế lẫn nhau” trong hoạt động của bộ máy hành chính nhà nước

- Thứ hai, thực hiện nguyên tắc “chức vụ và trách nhiệm nghiêm minh, quyền lợi và nghĩa vụ tương xứng”

- Thứ ba, kết hợp “Đức trị” và “Pháp trị” trong quản lý nhà nước

- Thứ tư, quản lý nhà nước bằng pháp luật, đề cao pháp luật

- Thứ năm, bài học về kiểm tra, giám sát

- Thứ sáu, kiên quyết đấu tranh phòng, chống tham nhũng

Trong thời đại hiện nay, Đảng ta đã và đang kiên quyết, kiên trì đấu tranh phòng, chống tham nhũng, tiêu cực, góp phần xây dựng Đảng và Nhà nước ta ngày càng trong sạch, vững mạnh.