Lí thuyết Bài 2 Một số lực thường gặp - Vật lí 10

BÀI 2. MỘT SỐ LỰC THƯỜNG GẶP

I. Vật chuyển động dưới tác dụng của các lực cân bằng và không cân bằng 

- Ta có thể làm cho vật thay đổi chuyển động bằng cách tác dụng lực lên nó

- Lực tác dụng lên vật gây ra biến dạng hoặc làm biến đổi chuyển động của vật đó

- Hai lực nằm dọc theo một đường thẳng, ngược chiều, tác dụng vào cùng một vật và có độ lớn bằng nhau là hai lực cân bằng.

+ Tác dụng của hai lực cân bằng lên vật triệt tiêu nhau

+ Lực tổng hợp của hai lực đó bằng 0

II. Một số lực thường gặp

1. Trọng lực

a) Trọng lực và trọng lượng

- Trọng lực là lực hấp dẫn của Trái Đất tác dụng lên vật, đặt tại trọng tâm của vật và hướng thẳng đứng từ trên xuống dưới

- Trọng lượng là độ lớn của lực gây ra gia tốc rơi tự do của vật

P = m.g

b) Trọng lượng và khối lượng

- Khối lượng càng lớn thì trọng lượng càng lớn nên gia tốc rơi tự do là như nhau

- Khối lượng của một vật không thay đổi vì các nguyên tử, phân tử tạo nên vật đó không thay đổi khi vật di chuyển đến các vị trí khác nhâu. Nhưng khi vật ở các vị trí khác nhau trên Trái Đất thì khoảng cách từ vật đến tâm Trái Đất thay đổi nên lực hấp dẫn của Trái Đất tác dụng lên vật thay đổi, do đó, trọng lượng của vật cũng thay đổi.

2. Lực ma sát.

- Khái niệm: Lực ma sát là lực cản sự trượt hoặc lăn của vật này so với vật khác

- Tùy vào đặc điểm chuyển động giữa các mặt tiếp xúc mà lực ma sát được chia thành:

+ Lực ma sát trượt

+ Lực ma sát nghỉ

+ Lực ma sát lăn

- Nguyên nhân gây ra lực ma sát: do lực hút hay còn gọi là lực bám dính giữa các vùng tiếp xúc của các bề mặt

- Lực ma sát có phương dọc theo bề mặt tiếp xúc và có ảnh hưởng rõ rệt trong các hiện tượng như: kéo vật chuyển động trên một bề mặt, xe vào khúc quanh hoặc trượt bánh, vật trượt xuống dốc

- Lực ma sát gần như không phụ thuộc vào diện tích tiếp xúc

Ví dụ: Một viên gạch bị kéo trượt dọc theo mặt bàn phẳng, thì lực ma sát trượt là như nhau cho dù là viên gạch nằm hay đứng

- Lực ma sát tỉ lệ với lực ép vuông góc giữa các bề mặt lại với nhau. Với vật chuyển động trên mặt phẳng ngang thì lực ép bằng trọng lượng

- Biểu thức tính lực ma sát: Fms = μ.N

Trong đó: μ là hệ số ma sát, N là lực ép

- Lực ma sát trượt phát sinh giữa các bề mặt trong chuyển động tương đối nên nó được gọi alf lực ma sát động

- Lực ma sát tĩnh tác động giữa các bề mặt đứng yên với nhau nên gọi là lực ma sát nghỉ

- Lực ma sát nghỉ khi vật bắt đầu trượt gọi là lực ma sát nghỉ cực đại, ta có:

F ma sát trượt ≤ F ma sát nghỉ cực đại 

3. Lực cản của nước hoặc không khí

- Lực này tương tự như lực ma sát về xu hướng cản trở chuyển động

- Khi một vật chuyển động trong môi trường không khí hoặc trong nước, có ma sát giữa bề mặt vật đó và môi trường. Ngoài ra vật đó cũng dồn không khí hoặc nước ra xung quanh khi nó di chuyển

- Lực cản luôn ngược hướng và có tác dụng cản trở chuyển động của vật. Có thể làm giảm độ lớn lực cản của môi trường lên vật nếu vật có hình dạng phù hợp

4. Lực đẩy Archimedes (Ác-xi-mét)

- Áp suất chất lỏng hoặc chất khí tăng theo độ sâu nên áp suất lên bề mặt dưới của một vật lớn hơn áp suất lên mặt trên

=> Mỗi vật ở trong chất lỏng hoặc chất khí đều chịu một lực nâng hướng lên trên. Lực này được gọi là lực đẩy Archimedes. Điểm đặt của lực này ở phần vật nằm trong chất lỏng hoặc chất khí

- Độ lớn lực đẩy Archimedes bằng trọng lượng của phần chất lỏng hoặc chất khí mà vật chiếm chỗ

5. Lực căng dây

- Khi kéo một sợi dây thì trong sợi dây xuất hiện lực căng chống lại xu hướng bị kéo giãn.

- Nếu dây đứng yên, độ lớn lực căng là như nhau tại tất cả các điểm trên dây

- Khi dây chuyển động thì độ lớn lực căng dây tại mọi điểm trên dây vẫn như nhau nếu dây mảnh và có khối lượng không đáng kể

- Lực đàn hồi của lò xo là lực căng của lò xo. Khi kéo giãn lò xo, lực đàn hồi có xu hướng làm ngắn lò xo. Khi lò xo bị nén thì lực đàn hồi lại có xu hướng làm lò xo giãn ra.