Đường lối công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước?

1. Đường lối công nghiệp hoá thời kỳ trước đổi mới (trước năm 1986)

Sau 5 năm thực hiện khôi phục kinh tế và cải tạo xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc, Đại hội đại hiểu toàn quốc lần thứ III của Đảng (tháng 9-1960) đã khẳng định: "... miền Bắc nước ta cần phải tiến ngay vào cách mạng xã hội chủ nghĩa, và có đủ điều kiện để bỏ qua giai đoạn phát triển tư bản chủ nghĩa mà tiến thẳng lên chủ nghĩa xã hội".

Mục tiêu cơ bản của công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa ở miền Bắc được xác định tại Đại hội lần thứ III của Đảng là: "Xây dựng một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa cân dối và hiện đại, kết hợp công nghiệp với nông nghiệp và lấy công nghiệp nặng làm nền tảng, ưu tiên phát triển công nghièp nặng một cách hợp lý, đồng thời ra sức phát triển nông nghiệp và công nghiệp nhẹ, nhằm biến nước ta từ một nước nông nghiệp lạc hậu thành một nước có công nghiệp hiện đại và nông nghiệp hiện đại". Thực hiện chủ trương đó, Hội nghị Trung ương lần thứ bảy (khoá III) đề ra phương hướng xây dựng và phát triển công nghiệp là: Ưu tiên phát triển công nghiệp nặng một cách hợp lý; kết hợp chặt chẽ phát triển công nghiệp với phát triển nông nghiệp; ra sức phát triển công nghiệp nhẹ song song với việc ưu tiên phát triển công nghiệp nặng; ra sức phát triển công nghiệp trung ương, đồng thời đẩy mạnh phát triển công nghiệp địa phương.

Ngày 30-4-1975, miền Nam được giải phóng, đất nước hoàn toàn độc lập, thống nhất cùng quá độ lên chủ nghĩa xã hội. Trước tình hình trong nước và quốc tế có nhiều thay đổi, trên cơ sở những nhận thức cơ bản về công nghiệp hoá ở miền Bắc, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IV của Đảng (tháng 12-1976) đã đề ra đường lối công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa: "Đẩy mạnh công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa, xây dựng cơ sở vật chất - kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội, đưa nền kinh tế nước ta từ sản xuất nhỏ lên sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa, ưu tiên phát triển công nghiệp nặng một cách hợp lý trên cơ sở phát triển nông nghiệp và công nghiệp nhẹ, kết hợp xây dựng công nghiệp và nông nghiệp cả nước thành một cơ cấu kinh tế công - nông nghiệp; vừa xây dựng kinh tế trung ương vừa phát triển kinh tế địa phương, kết hợp kinh tế trung ương với kinh tế địa phương trong một cơ cấu kinh tế quốc dân thống nhất".

Sau 5 năm thực hiện đường lối công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa do Đại hội IV đề ra (1976 - 1981). Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ V của Đảng (tháng 3-1982) đã có sự điều chỉnh: “Cần lập trung sức phát triển mạnh nông nghiệp, coi nông nghiệp là mặt trận hàng đầu, đưa nông nghiệp một bước lên sản xuất lớn xã hội chủ nghĩa, ra sức đẩy mạnh sản xuất hàng tiêu dùng và tiếp tục xây dựng một số ngành công nghiệp nặng quan trọng; kết hợp nông nghiệp, công nghiệp hàng tiêu dùng và công nghiệp nặng trong một cơ cấu công - nông nghiệp hợp lý". Đó là sự điều chỉnh đúng đắn, phù hợp với thực tiễn cách mạng Việt Nam. Tuy nhiên, trong những năm 1960 - 1985, chúng ta đã không làm đúng sự điều chỉnh chiến lược quan trọng này.

1. Đường lối công nghiệp hoá, hiện đại hoá thời kỳ đổi mới (từ năm 1986)

Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng (tháng 12-1986) với tinh thần "nhìn thẳng vào sự thật, đánh giá đúng sự thật, nói rõ sự thật" đã nghiêm khắc chỉ ra những sai lầm trong nhận thức và chủ trương công nghiệp hoá thời kỳ năm 1960 - 1985: chúng ta đã phạm sai lầm trong việc xác định mục tiêu và bước đi về  xây dựng cơ sở vật chất – kỹ thuật, cải tạo xã hội chủ nghĩa và quản lý kinh tế. Do tư tưởng chi đạo chủ quan, nóng vội muốn bỏ qua những bước đi cần thiết nên chúng ta đã chủ trương đẩy mạnh công nghiệp hoá trong khi chưa có đủ các tiền đề cần thiết; trong bố trí cơ cấu kinh tế, xuất phát từ mong muốn đi nhanh, không kết hợp chặt chẽ ngay từ đầu công nghiệp với nông nghiệp thành một cơ cấu hợp lý, thiên về xây đựng công nghiệp nặng, không tập trung sức giải quyết về căn bản vấn đề lương thực, thực phẩm, hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu. Kết quả là đầu tư nhiều nhưng hiệu quả thấp; không thực hiện nghiêm chỉnh Nghị quyết Đại hội V, chưa coi nông nghiệp là mặt trận hàng đầu, công nghiệp nặng không phục vụ kịp thời nông nghiệp và công nghiệp nhẹ.

Từ việc chỉ ra những sai lầm, khuyết điểm, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng đã cụ thể hoá những nội dung chính của công nghiệp hoá xã hội chủ nghĩa trong những năm còn lại của chặng đường đầu tiên được Đại hội lần thứ V của Đảng xác định là "phải thật sự tập trung sức người, sức của vào việc thực hiện cho được ba chương trình mục tiêu về lương thực - thực phẩm, hàng tiêu dùng và hàng xuất khẩu’’.

Hội nghị Trung ương 7 khoá VII (tháng 1-1994) đã có bước đột phá mới về phát triển công nghiệp hoá, hiện lại hoá đất nước. Theo đó "công nghiệp hoá, hiện đại hoá là quá trình chuyển đổi căn bản, toàn diện các hoạt động sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và quản lý kinh tế, xã hội từ sử dụng lao động thủ công là chính sang sử dụng một cách phổ biến sức lao động cùng với công nghệ, phương tiện và phương pháp tiên tiến, hiện đại, dựa trên sự phát triển công nghiệp và tiến bộ khoa học công nghệ, tạo ra năng suất lao động xã hội cao".

Sau 10 năm thực hiện đường lối đổi mới đất nước, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII của Đảng (tháng 6-1996) đã khẳng định: "Nước ta đã ra khỏi khủng hoảng kinh tế - xã hội. nhưng một số mặt còn chưa vững chắc. Nhiệm vụ đề ra cho chặng đường đầu và thời kỳ quá độ là chuẩn bị tiền đề cho công nghiệp hoá đã cơ bản hoàn thành cho phép chuyển sang thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước". Đồng thời Đại hội đề ra các quan điểm về công nghiệp hoá, hiện đại hoá cũng như những nội dung cơ bản của công nghiệp hoá, hiện đại hoá trong những năm còn lại của thập kỷ 90 của thế kỷ XX.

Tiếp đó, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ IX của Đảng (tháng 4-2001) và Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X của Đảng (tháng 4-2006) tiếp tục bổ sung một số điểm mới về công nghiệp hoá:

-      Con đường công nghiệp hoá ở nước ta cần và có thế trận dùng những kinh nghiệm, công nghệ và thành quả của các nước đi trước nhằm rút ngắn thời gian, thu hẹp khoảng cách về trình độ phát triển so với các nước trong khu vực và trên thế giới.

-     Công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước ta là phải phát triển nhanh và có hiệu quả các sản phẩm, các ngành, các lĩnh vực có lợi thế, đáp ứng nhu cầu trong nước và xuất khẩu.

-     Công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước phải bảo đảm xây dựng nền kinh tế độc lập, tự chủ, chủ động hội nhập kinh tế quốc tế, nghĩa là phải tiến hành công nghiệp hoá trong một nền kinh tế mở, hướng ngoại.

-     Đẩy nhanh công nghiệp hoá, hiện dại hóa nông nghiệp nông thôn hướng vào việc nâng cao năng suất, chất lượng, sản phẩm nông nghiệp

1. Về mục tiêu, quan điểm công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước

Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá VII (tháng 1-1994) đã đánh dấu bước đột phá về phát triển công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Hội nghị nêu rõ "Mục tiêu lâu dài của công nghiệp hoá, hiện đại hoá là cải biến nước ta thành một nước công nghiệp có cơ sở vật chất - kỹ thuật hiện dại, có cơ cấu kinh tế hợp lý, quan hệ sân xuất tiến bộ, phù hợp với trình độ phát triển của sức sản xuất, mức sống vật chất và tinh thần cao, quộc phòng - an ninh vững chắc, dân giàu, nước mạnh, xã hội công bằng, văn minh". Hội nghị chỉ rõ: từ nay đến năm 2000, việc đẩy tới một bước công nghiệp hoá, hiện đại hoá phải nhằm đạt và vượt các mục tiêu đã xác định trong chiến lược kinh tế - xã hội năm 1991-2000. Tiếp đó, ở mỗi giai đoạn phát, triển Đảng ta đã có những mục tiêu cụ thể, Đại hội X của Đảng xác định mục tiêu đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá gắn với phát triển kinh tế tri thức để sớm đưa nước ta ra khỏi tình trạng kém phát triển; tạo nền tảng để đến năm 2020 đưa nước ta cơ bản trở thành một nước công nghiệp theo hướng hiện đại.

Về quan điểm chỉ đạo phát triển công nghiệp hoá, hiện đại hoá đã được Đảng ta đề ra tại Hội nghị lần thứ bảy Ban Chấp hành Trung ương Đảng khoá VII (tháng 1-1994) và tiếp tục được phát triển, bổ sung ở các Đại hội VIII, Đại hội IX và Đại hội X của Đảng. Các quan điểm  cơ bản đó:

- Công nghỉệp hoá gắn với hiện đại hoá và công nghiệp hoá, hiện đại hoá gắn với phát triển kinh tế tri thức, coi kinh tế tri thức là yếu tố quan trọng của nền kinh tế và của công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

- Công nghiệp hoá hiện đại hoá gắn với phát triển kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập kinh tế quốc tế.

- Lấy phát huy nguồn lực con người là yếu tố cơ bản cho sự phát triển nhanh và bền vững.

- Khoa học và công nghệ là nền tảng và là động lực của công nghiệp hóa, hiện đại hoá.

- Phát triển nhanh, hiệu quả và bền vững, tăng trưởng kinh tế đi đôi với thực hiện tiến bộ và công bằng xã hội, bảo vệ môi tường tự nhiên, bảo tồn đa dạng sinh học.