Lý thuyết: Tư tưởng tôn giáo và chính trị thời Ân - Thương và Tây Chu (Thế kỷ XVII - VIII tr.CN)

Từ thế kỷ XVII đến thế kỷ XI tr. CN, trên dải hoàng thổ phì nhiêu của con sông Hoàng Hà ở phía Bắc Trung Quốc đã xuất hiện một liên minh thị tộc rộng lớn, với một nền nông nghiệp định cư khá phát triển, chữ viết bắt đầu được sử dụng và những hình thức của một nhà nước phôi thai đã bắt đầu xuất hiện. Đó là thời đại Ân - Thương - buổi bình minh của nền văn minh Trung Quốc.

Dựa vào nguồn tài liệu Bốc từ ít ỏi, các nhà nghiên cứu văn tự giáp cốt Trung Quốc cho chúng ta biết sơ qua về tình hình kinh tế, xã hội và tư tưỏng của thời đại Ân - Thương.

Mặc dù trình độ phát triển của công cụ sản xuất còn ở mức độ thấp, đồ sắt chưa phổ biến, nhưng nhờ vào điều kiện tự nhiên thuận lợi, cả một vùng đất phì nhiêu của lưu vực các con sông Hoàng Hà, Hắc Thủy, Nhược Thủy, Lạc Thủy của vùng Hoàng Hà Lục Tỉnh, các bộ lạc người Ân đã định cư ở đây và có một nền kinh tế sản xuất ổn định, với sản xuất nông nghiệp là chủ yếu, chăn nuôi và săn bắn phát triển ở trình độ cao. Hình thức quan hệ sản xuất thời Ân là chế độ nô lệ gia trưởng kiểu phương Đông ở trình độ thấp, chưa có sự phân biệt rõ rệt về khái niệm "sở hữu" đối với tư liệu sản xuất và sức lao động. Vào thời Ân, tài liệu cũng cho biết đã có sự phân tách, đối lập giữa thành thị và nông thôn, có sự phân định, xác lập bờ cõi, nhưng còn ở trình độ thấp; chỉ mới ở thời kỳ manh nha của sự thành lập nhà nước.

Về tri thức khoa học, việc làm ra lịch mùa là một phát minh quan trọng của người Ân. Nó có quan hệ khăng khít với việc phát minh ra chữ viết, là vũ khí quan trọng trong việc lợi dụng và chinh phục thiên nhiên của cư dân làm nông nghiệp định cư ở lưu vực các con sông lớn. Người Ấn đã quan sát sự vận hành của mặt trăng, các vì sao, tính chất chu kỳ của nước sông dâng lên, quy luật sinh trưởng của các cây trồng mà làm ra Âm lịch. Phép làm lịch của người Ân là, lấy hệ thống can - chi để ghi ngày. Lấy mười ngày (từ Giáp đến Quý) làm một tuần. Một tháng (3 tuần) có 30 ngày (tháng thiếu có 29 ngày). Một năm có hai mùa là Mùa Xuân và Mùa Thu. Lấy 12 tháng làm một Tự (hay còn gọi là Tuế, Tải), nếu gặp năm nhuận thì đặt 13 tháng, việc phát minh ra hệ can - chi để ghi thời gian và việc làm ra lịch là một phát minh khoa học sớm nhất của người Trung Quốc, nó phản ánh tri thức về khoa học tự nhiên của người Ân đã phát triển tương đối toàn diện. Tuy nhiên, khoa học thời cổ đại không thể thoát khỏi ảnh hưởng của những quan niệm tôn giáo thần bí, như những tưởng tượng thần thoại về sự vận hành của các thiên thể; quan niệm ghi mùa gắn liền với việc tế tự tổ tiên.

Về tư tưởng tôn giáo, người Ân bấy giờ là một thị tộc tiến bộ, đã bước qua thời kỳ tín ngưỡng Tôtem, bước vào giai đoạn có tôn giáo tổ tiên. Do xã hội Ân còn bảo tồn trọn vẹn chế độ thị tộc, sự phân công xã hội chưa phát triển, tư duy của con người còn bị chế độ thị tộc ràng buộc, cho nên biểu hiện hình thái tôn giáo của họ cũng rất giản đơn: chỉ có một vị thần toàn năng của toàn thị tộc, đó là thần tổ tiên. Đối với người Ân, phàm mọi việc như gió, mưa, tật bệnh, được mùa, mất mùa, chinh chiến... họ đều cầu bói, đều mê tín vào sự giáng phúc giáng họa của thần tổ tông. Tư tưởng thần tổ tông chi phối thế giới quan của người Ân, đó là đặc trưng của thời đại mà chế độ phụ quyền đã được xác lập.

Về tư tưỏng đạo đức chính trị, thời Ân chưa có quan niệm rõ ràng, chưa có ý thức về ý nghĩa đạo đức, tức là giữa các thành viên trong thị tộc chưa có thứ quan hệ được xác lập dựa trên quan hệ quyền lợi - nghĩa vụ của xã hội văn minh sau này; trong sinh hoạt cộng đồng, tư tưởng đề cao, tôn sùng người cầm đầu thị tộc thể hiện đậm nét.

Vào khoảng thế kỷ XI tr. CN, tộc Chu từ phía Tây Bắc, men theo sông Hoàng Hà, tiến vào đất Ân và cuối cùng tiêu diệt hoàn toàn nhà Ân, lập nên nhà Chu. Giai đoạn đầu của nhà Chu, sử gọi là Tây Chu.

Căn cứ vào nguồn gốc tài liệu kim văn và tài liệu gián tiếp của người đời sau ghi chép lại, chúng ta biết, mặc dù đồ sắt chưa xuất hiện phổ biến, nhưng do tiếp thu được những thành tựu của những người Ân để lại, điều kiện thiên nhiên thuận lợi, có nguồn lao động dồi dào là các đơn vị thị tộc bị chinh phục, kết hợp với cách thức tổ chức quản lý có tính kỷ luật cao của cư dân du mục, người Chu đã tiến xa hơn người Ân trên con đường "dựng nước", chính thức bước vào xã hội văn minh. Do "dựng nước", bước vào văn minh trong điều kiện trình độ lực lượng sản xuất còn thấp kém cho nên tình hình kinh tế-xã hội thời Tây Chu có những đặc điểm cần lưu ý sau đây:

-          Nhà Chu thực hiện chế độ quốc hữu về tư liệu sản xuất (ruộng đất) và sức lao động (các đơn vị công xã và thị tộc bị chinh phục trong chiến tranh) rất nghiêm ngặt, về nguyên tắc, ruộng đất, mọi thành viên đều thuộc quyển quản lý của vua nhà Chu.

-          Nhà Chu thành lập thành thị đại quy mô, đã có sự phân biệt, đối lập thành thị (Đô, Quốc) với nông thôn (Bỉ, Dã). Thành thị là nơi ở của tầng lớp quý tộc thị tộc, của kẻ thống trị, còn nông thôn là nơi của người thị tộc bị nô dịch, ở đây nhà Chu đã phải giữ lại hình thức tổ chức của thị tộc cũ, chế độ thị tộc thành thị và chế độ thị tộc ỏ nông thôn. Hệ quả dẫn đến là, trong phân tầng xã hội chỉ có sự phân biệt người quân tử (quý tộc) và tiểu nhân (kẻ hèn) chứ không có sự phân biệt kẻ giàu và người nghèo trên cơ sở tài sản hoặc kẻ trí người ngu trên cơ sở tri thức. Và đương nhiên cũng dẫn đến nảy sinh đối kháng giai cấp, đối kháng giữa thành thị và nông thôn.